Thuèc bæ

Thêi gian: 6 tiÕt

Môc tiªu:

Tr×nh bµy ®u­îc thµnh phÇn, c«ng dông, c¸ch dïng c¸c bµi thuèc bæ ®· häc.

Néi dung:

Thuèc bæ lµ nh÷ng vÞ thuèc, bµi thuèc dïng ®Ó ch÷a c¸c chøng tr¹ng hư­ như­îc cña c¬ thÓ do bÈm sinh, do dinh du­ìng hay hËu qu¶ cña bÖnh tËt.

Chó ý: khi dïng thuèc bæ ph¶i chó ý ®Õn chøc n¨ng cña tú vÞ, ngu­êi cã chøng hư­ l©u ngµy ph¶i bæ tõ tõ. NÕu ©m dư­¬ng khÝ huyÕt mÊt ®ét ngét ph¶i bæ m¹nh.

Thuèc bæ ph¶i s¾c l©u.

I - Thuèc bæ ©m

Ch÷a c¸c chøng bÖnh do phÇn ©m cña c¬ thÓ bÞ gi¶m sót, t©n dÞch bÞ hao tæn, n­ưíc tiÓu ®á, t¸o bãn: ho lao; cao huyÕt ¸p; suy như­îc thÇn kinh thÓ øc chÕ gi¶m; viªm khíp d¹ng thÊp do rèi lo¹n chÊt t¹o keo; sèt kÐo dµi chư­a râ nguyªn nh©n...

Kh«ng dïng thuèc bæ ©m cho nh÷ng ngư­êi tú vÞ hư, loÐt d¹ dµy, Øa ch¶y do viªm ®¹i trµng m·n.

1. M¹ch m«n

BPD: rÔ ph¬i hay sÊy kh« cña c©y m¹ch m«n ®«ng.

TVQK: ngät, h¬i ®¾ng m¸t vµo t©m, phÕ, vÞ.

CD: ch÷a ho cã ®ườm, ho lao, ho ra m¸u

Hay hÊp sèt vÒ chiÒu, hay kh¸t n­ưíc, hay sèt nãng, ng­êi gµy sót.

LD: 12-16g s¾c.

Kþ: c¸c chøng Øa láng, ¨n uèng chËm tiªu.

2. Thiªn m«n ®«ng (d©y tãc tiªn)

BPD: dïng rÔ cñ ph¬i nhá cña c©y thiªn m«n ®«ng.

TVQK: ngät, h¬i ®¾ng, l¹nh vµo phÕ, thËn.

CD: ch÷a ho do viªm phÕ qu¶n m½n, ho lao, ho cã ®ưêm, ho khan, ho gµ.

Ngư­êi gÇy sót, hay kh¸t, tiÓu tiÖn vµng Ýt.

LD: 12-16g d¹ng s¾c.

Kþ: ngư­êi Øa ch¶y, ¨n chËm tiªu.

3. C©u kû tö (khëi tö, ®Þa cèt b×)

BPD: qu¶ chÝn ph¬i kh« cña c©y kû tö .

TVQK: ngät, b×nh vµo phÕ, can, thËn.

CD: can huyÕt hư­, qu¸ng gµ, thÞ lùc m¾t gi¶m.

Ho lao, ®¸i ®ư­êng.

LD: 4-6g s¾c, ng©m rư­îu.

Kþ: chøng thùc nhiÖt, tú h­ Øa láng.

4. Th¹ch héc

BPD: th©n cña nhiÒu lo¹i phong lan cã nh÷ng ®èt trªn to, dư­íi nhá mäc ë trªn ®¸.

TVQK: vÞ ngät, h¬i mÆn, l¹nh vµo phÐ, vÞ, thËn.

CD: ch÷a chøng miÖng kh«, hay kh«, miÖng lë loÐt.

§¹i tiÖn t¸o sau khi bÞ sèt cao.

N«n möa do vÞ nhiÖt, ho do phÕ nhiÖt.

LD: 6-12g dïng sèng hay sao r­ưîu.

Kþ: «n nhiÖt mµ t©n dÞch chưa bÞ mÊt.

5. Ngäc tróc

BPD: rÔ ph¬i hay sÊy kh« cña c©y ngäc tróc.

TVQK: vÞ ngät, tÝnh h¬i l¹nh vµo phÕ, vÞ.

CD: ho gµy sót, häng kh«, hÊp sèt.

Viªm häng, viªm phÕ qu¶n.

Ch÷a chøng vÞ ho¶ ¨n nhiÒu mau ®ãi, ngư­êi gÇy.

LD: 6-18g, s¾c hay ng©m r­ưîu.

Kþ: chøng ©m thÞnh, dư­¬ng hư­.

6. Sa s©m

BPD: rÔ c©y sa s©m.

TVQK: ngät h¬i ®¾ng l¹nh vµo kinh phÕ.

CD: ch÷a sèt cao kÐo dµi.

 Ho l©u do phÕ ©m hư­, häng ho cã ®êm vµng.

LD: 6-12g.

II - Thuèc bæ d­¬ng

Ch÷a c¸c chøng bÖnh cña c¬ thÓ do phÇn dư­¬ng suy gi¶m: di tinh, liÖt dư­¬ng, ï tai, ch©n tay l¹nh, l·o suy, ®¸i dÇm thÓ hư hµn, trÎ em chËm ph¸t dôc.

Mét sè bÖnh vÒ khíp x­ư¬ng, tho¸i khíp.

1. CÈu tÝch (cu li, kim mao):

Bé phËn dïng: th©n rÔ ph¬i kh« cña c©y cÈu tÝch.

TÝnh vÞ quy kinh: ®¾ng ngät, Êm vµo kinh can, thËn.

C«ng dông: «n dư­ìng can thËn

Trõ phong thÊp, lµm khoÎ g©n xư­¬ng

Bæ thËn dư­¬ng trÞ ®au lư­ng mái gèi, g©n cèt yÕu.

ThËn kÐm, ®i ®¸i ®ªm, di méng tinh.

§au nhøc xư­¬ng khíp, ®au thÇn kinh to¹.

LiÒu dïng: 6-12g/ ngµy s¾c hay ng©m r­ưîu.

2. Cèt to¸i bæ (c©y tæ rång, mao kh­¬ng)

Bé phËn dïng: th©n rÔ ph¬i hay sÊy kh«

TÝnh vÞ quy kinh: ®¾ng, tÝnh Êm vµo can thËn.

C«ng dông: ®au mái lư­ng

§i ®¸i ®ªm nhiÒu, di tinh

§au nhøc xư­¬ng khíp, g©n c¬.

Ch÷a c¸c vÕt thư­¬ng do ng· bÇm tÝm.

§au thÇn kinh to¹, thÇn kinh h«ng.

Bã ngoµi trÞ g·y xư­¬ng.

LiÒu dïng: 6-12g/ ngµy s¾c, ng©m rưîu.

3. Ba kÝch (ruét gµ).

Bé phËn dïng: rÔ ph¬i hay sÊy kh«.

TÝnh vÞ quy kinh: cay, ngät, h¬i «n vµo kinh thËn.

C«ng dông: ch÷a di tinh, liÖt dư­¬ng

§au mái g©n gèi, ®au nhøc g©n xư­¬ng.

G©n cèt yÕu, chËm biÕt ®i.

LiÒu dïng: 6-12g/ ngµy.

Kþ: ©m hư­ ho¶ thÞnh, t¸o kÕt kh«ng dïng.

4. Tôc ®o¹n (rÔ kÕ, s©m nam).

Bé phËn dïng: rÔ ph¬i kh«.

TÝnh vÞ quy kinh: ®¾ng cay, h¬i Êm vµo can thËn

C«ng dông: trÞ thËn yÕu, ®au mái lư­ng gèi, di méng tinh.

§au nhøc g©n x­ư¬ng, khíp

TrÞ g·y xư­¬ng chãng lµnh

An thai.

LiÒu dïng: 6-12g s¾c, ng©m rư­îu.

Kþ: chøng ©m hư­, ho¶ ®èt kh«ng nªn dïng.

5. Thá ty tö

Bé phËn dïng: h¹t chÝn ph¬i kh«, sÊy kh« cña c©y t¬ hång (lo¹i xanh).

TÝnh vÞ quy kinh: h¬i cay, ngot, tÝnh Êm vµo can thËn.

C«ng dông: trÞ liÖt dư­¬ng, di méng tinh

M¹nh g©n x­¬ng, ®au l­ưng mái gèi.

Øa ch¶y m·n do tú thËn dư­¬ng hư­

Chøng hay s¶y thai, ®Î non.

LiÒu dïng: 12-16g/ ngµy d¹ng s¾c (dïng sèng hay sao vµng).

6. §ç träng

Bé phËn dïng: vá th©n ®· ph¬i hay sÊy kh« cña c©y ®ç träng.

TÝnh vÞ quy kinh: vÞ ngät, tÝnh Êm vµo can, thËn.

C«ng dông: ®au lư­ng, mái gèi.

Di tinh, liÖt dư­¬ng, ®éng thai ®au bông ra huyÕt.

§i d¶i nhiÒu vÒ ®ªm.

LiÒu dïng: 12-20g d¹ng s¾c, ng©m rư­îu.

7. Léc nhung

Bé phËn dïng: sõng non cña con hư­¬u nai mäc vµo mïa xu©n.

TÝnh vÞ quy kinh: ngät Êm vµo can th©n, t©m, t©m bµo.

C«ng dông: trÞ di tinh, liÖt dư­¬ng.

Hoa m¾t, chãng mÆt, ï tai.

Lư­ng gèi mÒm yÕu, trÎ con chËm biÕt ®i.

Hen xuyÔn m·n.

TiÓu tiÖn nhiÒu, rong huyÕt.

LiÒu dïng: 2-6g

8. T¾c kÌ (c¸p giíi).

Bé phËn dïng: toµn th©n con t¾c kÌ (®a mæ bá néi t¹ng, bá ®Çu) sÊy kh«, t¸n bét, ng©m rư­îu.

TÝnh vÞ quy kinh: mÆn Êm vµo kinh phÕ thËn.

C«ng dông: ch÷a di tinh, liÖt dư­¬ng

Hen phÕ qu¶n m·n, ho  l©u ngµy, ho ra m¸u.

LiÒu dïng: 4-8g/ ngµy, sÊy kh« hay t¸n bét. Rư­îu t¾c kÌ 10-20ml/ngµy.

III - Thuèc bæ khÝ

Gåm c¸c vÞ thuèc trÞ c¸c chøng bÖnh g©y ra do khÝ hư­ (chñ yÕu phÕ tú khÝ h­), trÞ chøng suy nh­ưîc c¬ thÓ nh­ ¨n kÐm, ngñ Ýt, mÖt nhäc, thóc ®Èy qu¸ tr×nh lîi niÖu ch÷a chøng phï thòng, an thÇn mÊt ngñ, xuÊt huyÕt c¬ n¨ng (rong kinh, rong huyÕt).

1. §¼ng s©m

Bé phËn dïng: rÔ cña c©y ®¼ng s©m

TÝnh vÞ quy kinh: ngät b×nh vµo tú phÕ.

C«ng dông: kÝch thÝch tiªu ho¸, lµm ¨n ngon, ch÷a ®Çy bông, Øa ch¶y.

MÊt ngñ

LiÒu dïng: 8-20g.

2. Hoµi s¬n (cñ mµi)

Bé phËn dïng: rÔ  c©y cñ mµi.

TÝnh vÞ quy kinh: ngät b×nh vµo tú, vþ, phÕ, thËn

C«ng dông: kÝch thÝch tiªu ho¸.

 Di tinh, tiÓu tiÖn nhiÒu lÇn

CÇm Øa ch¶y m·n do tú hư­

Ch÷a ho hen phÕ qu¶n.

3. B¹ch truËt

Bé phËn dïng: rÔ cña c©y b¹ch truËt

TÝnh vÞ quy kinh: ngät ®¾ng h¬i Êm vµo tú vþ.

C«ng dông: ch÷a tiªu ho¸ kÐm, ®Çy bông do tú hư­, Øa ch¶y m·n do tú hư­.

§µm Èm g©y chøng  phï thòng, nhiÒu ®êm trong viªm thËn m·n, viªm phÕ qu¶n.

CÇm må h«i, an thai.

LiÒu dïng: 8-12g/ ngµy.

4. Hoµng kú

Bé phËn dïng: rÔ cña c©y hoµng kú.

TÝnh vÞ quy kinh: ngät Èm vµo kinh tú, phÕ.

C«ng dông: mÖt mái, ¨n kÐm, n«n ra m¸u.

Ch¶y m¸u cam, rong huyÕt

Øa ch¶y, sa trùc trµng

CÇm ra må h«i (tù h½n).

LiÒu dïng: 6-12g/ ngµy.

5. Cam th¶o.

Bé phËn dïng: rÔ c©y cam th¶o

TÝnh vÞ quy kinh: ngät b×nh vµo 12 kinh

C«ng dông: ®iÒu hoµ tÝnh n¨ng c¸c vÞ thuèc.

C¾t c¬n ®au d¹ dµy.Ch÷a ho do khÝ h­.

Øa ch¶y do tú h­.

Gi¶i ®éc phô tö.

LiÒu dïng: 2-12g.

6. §¹i t¸o

Bé phËn dïng: qu¶ chÝn ph¬i kh« cña c©y t¸o.

TÝnh vÞ quy kinh: ngät b×nh vµo tú vþ.

C«ng dông: trÞ ®au d¹ dµy

§au ngùc, ®au sư­ên

Øa ch¶y do tú hư­, ©m hư­.

LiÒu dïng: 8-12g/ ngµy.

7. Nh©n s©m

Bé phËn dïng: rÔ cña c©y nh©n s©m

TÝnh vÞ quy kinh: ngät h¬i ®¾ng vµo phÕ tú.

C«ng dông: ch÷a suy như­îc c¬ thÓ, bÖnh m·n tÝnh, c¬ thÓ gµy mÖt nhäc.

Cho¸ng truþ m¹ch do mÊt m¸u, mÊt n­íc, m¹ch nhá (chøng vong dư­¬ng).

TrÞ sèt kÐo dµi t©n dÞch gi¶m.

An thÇn, hen suyÔn.

Øa ch¶y m·n tÝnh.

LiÒu dïng: 2-12g/ ngµy.

8. Thæ cao ly s©m

9. S©m bè chÝnh

Hai vÞ nµy dïng nh­ ®¼ng s©m.

IV - Thuèc bæ huyÕt

TrÞ c¸c chøng bÖnh do huyÕt h­ g©y ra. Hay dïng kÌm theo thuèc bæ khÝ trªn l©m sµng.

- TrÞ c¸c chøng thiÕu m¸u, mÊt m¸u, bÖnh l©u ngµy, c¬ thÓ suy như­îc.

- TrÞ c¸c bÖnh teo c¬ cøng khíp, ®au khíp, ®au d©y thÇn kinh (gäi lµ chøng huyÕt hư­ kh«ng nu«i d­ìng ®­îc c©n)

            - Ch÷a suy như­îc thÇn kinh, suy nh­îc c¬ thÓ do huyÕt hư­ kh«ng nu«i d­ưìng ®­ưîc t©m.

- C¸c bÖnh phô khoa do can, t©m, tú, huyÕt hư­ g©y ra.

1. Thôc ®Þa

Bé phËn dïng: dïng rÔ cñ sinh ®Þa ®em chu­ng víi rư­îu 9 lÇn vµ ph¬i kh«.

TÝnh vÞ quy kinh: ngät h¬i Êm vµo kinh t©m, can, thËn.

C«ng dông: bæ thËn

TrÞ di tinh, l­ng gèi mÒm yÕu, ®¸i dÇm.

TrÞ kinh nguyÖt kh«ng ®Òu

Hen suyÔn, t©n dÞch kÐm.

LiÒu dïng: 8-16g.

Kþ: ng­êi tú vÞ h­ kÐm.

2. Hµ thñ « ®á (thñ «, giao ®»ng, d¹ hîp)

Bé phËn dïng: rÔ cñ ph¬i hay sÊy kh« cña c©y hµ thñ «.

TÝnh vÞ quy kinh: vÞ ®¾ng, h¬i ngät, tÝnh Êm vµo can thËn.

C«ng dông: ch÷a thiÕu m¸u, thËn gan yÕu

ThÇn kinh suy như­îc

Sèt rÐt kinh niªn, thiÕu m¸u, bÖnh b¹c tãc sím

Di tinh, b¹ch ®íi

§¹i tiÓu tiÖn ra m¸u

LiÒu dïng: 12-20g s¾c, ng©m rư­îu.

3. §­¬ng quy (xuyªn quy, v©n quy).

Bé phËn dïng: rÔ lµm kh« cña c©y ®ư­¬ng quy.

TÝnh vÞ quy kinh: ngät, h¬i cay, mïi th¬m, tÝnh Êm vµo t©m, can, tú.

C«ng dông: ch÷a thiÕu m¸u, ®au ®Çu suy tim, mÖt mái.

Xung huyÕt, tô m¸u bÇm tÝm

Kinh nguyÖt kh«ng ®Òu

NhuËn trµng trÞ t¸o bãn.

LiÒu dïng: 10-20g s¾c, ng©m rư­îu.

4. B¹ch th­îc (th­îc d­îc):

Bé phËn dïng:rễ c¹o bá vá ngoµi cña c©y thư­îc dùơc.

TÝnh vÞ quy kinh: ®¾ng chua, h¬i l¹nh vµo can tú, phÕ.

C«ng dông: ch÷a chøng thiÕu m¸u

Kinh nguyÖt kh«ng ®Òu, ®au bông khi hµnh kinh.

CÇm m¸u, ®¹i tiÖn ra m¸u, rong kinh.

TrÞ c¬n ®au d¹ dµy

Lîi tiÓu.

LiÒu dïng: 6-12g s¾c.

5. Tang thÇm (qu¶ d©u chÝn):

TÝnh vÞ quy kinh: ngät, chua, Êm vµo can, thËn.

C«ng dông: ch÷a thiÕu m¸u, hoa m¾t chãng mÆt.

§¸i th¸o, gµy sót, mÊt n­íc, trµng nh¹c

T¸o bãn do thiÕu m¸u.

LiÒu dïng: 6-12g s¾c, hoµn t¸n, ng©m rư­îu.

Kþ: ng­êi Øa ch¶y kh«ng nªn dïng.

6. Long nh·n (ch­¬ng thuèc an thÇn)

7. Tö hµ sa

Bé phËn dïng: rau thai nhi

TÝnh vÞ quy kinh: ngät, mÆn, Êm vµo kinh can thËn

C«ng dông: ®¹i bæ khÝ huyÕt.

Ch÷a bÖnh l©u ngµy khÝ huyÕt hư­, tinh thÇn ho¶ng hèt.

Bæ m¸u ch÷a ho ra m¸u l©u ngµy.

Ch÷a ho hen phÕ qu¶n.

Ch÷a di tinh, ho¹t tinh.

LiÒu dïng: 3-6g/ ngµy (sÊy kh«, t¸n bét)

Chó ý: bá cuèng, mµng röa s¹ch hÊp sÊy.