Bµi 3

Thuèc thanh nhiÖt

Thêi gian: 6 tiÕt

 Mục tiêu:

          1. NhËn mÆt, chØ ®óng tªn c©y thuèc, vÞ thuèc ®· häc.

2. Tr×nh bµy bé phËn dïng, c«ng dông, c¸ch dïng c¸c vÞ thuèc ®· häc.

3. Kª ®­îc ®¬n thuèc ch÷a mét sè chøng bÖnh.

 Néi dung:

         Thuèc thanh nhiÖt lµ nh÷ng vÞ thuèc cã tÝnh chÊt m¸t, l¹nh (hµn l­¬ng) ®Ó ch÷a c¸c chøng nhiÖt bÖnh ë lý song ch­a g©y nªn chøng tÝch trÖ do c¸c nguyªn nh©n kh¸c nhau.

I - Thuèc thanh nhiÖt t¶ ho¶:

Ch÷a c¸c chøng do ho¶ ®éc, nhiÖt ®éc ë phÇn khÝ g©y ra: sèt cao, kh¸t n­íc, ra nhiÒu må h«i, m¹ch hång ®¹i, rªu l­ìi vµng, m¹ch hång s¸c.

1. L¸ tre (tróc diÖp):

BPD: l¸ t­¬i hay ph¬i kh«

TVQK: cay ®¹m. ngät lanh vµo kinh t©m, phÕ.

CD: thanh nhiÖt h¹ sèt, trõ phiÒn an thÇn, ch÷a tre em sèt cao vËt v·, ch÷a n«n do sèt cao, ho cã ®êm, ®au häng, viªm phÕ qu¶n.

LD: 12-30g

2. C¶i trêi (h¹ kh« th¶o nam):

BPD: toµn c©y phÇn trªn mÆt ®Êt

TVQK: vÞ ®¾ng, mïi th¬m, tÝnh h¬i m¸t vµo kinh can, ®ëm.

CD: Ch÷a cao huyÕt ¸p, viªm vó, lao h¹ch, ®au nhøc m¾t

Ch÷a xÝch b¹ch ®íi, chÊn th­¬ng huyÕt ø

LD: 12- 20g

Kþ: ©m h­, vÞ nh­îc kh«ng cã uÊt kÕt kh«ng nªn dïng.

3. Chi tö:

BPD: dïng qu¶ chÝn, ph¬i kh« cña c©y dµnh dµnh.

TVQK: vÞ ®¾ng, tÝnh hµn vµo kinh t©m, phÕ, can, ®ëm, tam tiªu.

CD: H¹ sèt cao ®iªn cuång mÊt ngñ (t©m ho¶), ch÷a viªm gan vµng da, viªm mËt.

Ch÷a môn nhät, lë miÖng

CÇm m¸u trong c¸c tr­êng hîp xuÊt huyÕt tiªu ho¸: n«n, ®i ngoµi ra m¸u…

LD: 4-12g

KÞ: ng­êi tú h­, ®¹i tiÖn lo·ng.

II - Thuèc thanh nhiÖt gi¶i ®éc

C¸c vÞ thuèc nµy cã tÝnh kh¸ng sinh, chèng viªm nhiÔm, tÝnh m¸t, ch÷a c¸c chøng bÖnh: môn nhät, viªm ®­êng h« hÊp v.v.

1. Kim ng©n (nhÉn ®«ng):

BPD: hoa, l¸, cµnh

TVQK: vÞ ®¾ng, h¬i ngät vµo kinh phÕ, vÞ, t©m tú.

CD: Ch÷a môn nhät, viªm c¬, lë ngøa, dÞ øng næ mµy ®ay, ban sëi, lþ.

LD: 12 – 16g d¹ng s¾c, h½m

Kþ: chøng tú vÞ h­ hµn, ng­êi ®i Øa ch¶y

2. Sµi ®Êt (ngæ nói, hóng tr¸m):

BPD: phÇn trªn mÆt ®Êt cña c©y sµi ®Êt

TVQK: vÞ ®¾ng, h¬i mÆn, tÝnh m¸t vµo kinh t©m, phÕ, vÞ

CD: ch÷a môn nhät, ®inh ®éc, viªm c¬, lë ngøa dÞ øng

Ch÷a sèt ph¸t ban, sèt viªm nhiÔm, gi· d¾p vµo môn nhät,

T¾m ®ì r«m trÎ em

LD: 20 – 40g d¹ng s¾c hay cao láng. Uèng sèng (vß n­íc) 50 – 60g.

3. Bå c«ng anh (mòi m¸c, diÕp d¹i):

BPD: toµn c©y trõ rÔ

TVQK: vÞ ngät h¬i ®¾ng, tÝnh hµn vµo 3 kinh can, tú, vÞ

            CD: ch÷a môn nhät, lë ngøa, viªm tuyÕn vó, vÕt th­¬ng nhiÔm trïng, trµng nh¹c, chøng vÞ cã ho¶ uÊt.

LD: 20-50g d¹ng s¾c.

KÞ: Chøng ©m h­, ung nhät ®· vì mñ.

4. X¹ can (rÎ qu¹t):

BPD: th©n rÔ

TVQK: cay h¬i hµn, h¬i ®éc, vµo kinh can phÕ.

CD: viªm häng, viªm amydan, môn nhät, s­ng ®éc, trµng nh¹c.

LD: 3-6g d¹ng s¾c, t¸n bét, lµm viªn ngËm uèng.

Kþ: phô n÷ cã thai.

5. DiÕp c¸ (l¸ dÊp, ng­ tinh th¶o):

BPD: toµn c©y trõ rÔ

TVQK: vÞ chua, mïi tanh, vµo kinh phÕ.

CD: trÞ lßi dom, trÎ con lªn sëi, ¸p xe phæi, m¾t ®au, lþ, trÜ, viªm ®­êng tiÕt niÖu (viªm bµng quang, viªm niÖu ®¹o).

LD: 6-12g kh«, 20-40g t­¬i s¾c, hoÆc vß t­¬i lÊy n­íc uèng, dïng ngoµi ®¾p vµo chç s­ng ®au vµ vµo m¾t khi bÞ nhiÔm trïng.

III - Thuèc thanh nhiÖt t¸o thÊp:

Thuèc thanh nhiÖt t¸o thÊp gåm c¸c vÞ thuèc dïng ®Ó ch÷a c¸c chøng bÖnh do thÊp nhiÖt cã ë trong hay thÊp tµ ho¸ nhiÖt nh­ c¸c chøng bÖnh viªm loÐt ®­êng tiªu ho¸, viªm ®­êng tiÕt niÖu, sinh dôc.

1. Rau sam (m· xØ hiÖn)

BPD: toµn c©y t­¬i hay kh«.

TVQK: vÞ chua, tÝnh l¹nh vµo kinh t©m, can, tú.

CD: ch÷a viªm bµng quang, ®¸i ®ôc, ®¸i ®á.

Ch÷a giun kim, d¾p mô nhät.

LD: 6-12g kh« s¾c uèng, 50-60g t­¬i vß lÊy n­íc cèt u«ng hay luéc ¨n.

Kþ: tú vÞ h­ hµn hay Øa láng.

2. Cá s÷a nhá l¸

BPD: toµn c©y

TVQK: ch­a x¸c ®Þnh

CD: trÞ lþ ra m¸u, trÎ em Øa ph©n xanh, ch÷a môn nhät,

Phô n÷ sau ®Î bÞ t¾c tia s÷a, Ýt s÷a.

LD: 16-20g s¾c uèng, 100-150g gi· v¾t lÊy n­íc cèt uèng.

3. Khæ s©m

BPD: l¸ ph¬i kh« cña c©y khæ s©m

TVQK: vÞ ®¾ng, tÝnh l¹nh vµo kinh t©m, tú, thËn, ®¹i tr­êng.

CD: ch÷ lþ nhiÔm trïng, ®au d¹ dµy.

Lë chµm do dÞ øng

Viªm bµng quang (®¸i r¾t, ®¸i buèt).

LD: 4-6g s¾c uèng.

4. M¬ tam thÓ (m¬ l«ng, m¬ trßn)

BPD: l¸

TV: vÞ h¬i ®¾ng, h¬i mÆn, mïi h«i, tÝnh m¸t.

CD: ch÷a lþ ra m¸u, viªm ruét, viªm d¹ dµy.

LD: 10-20g kh«, 30-50g t­¬i/ ngµy.

5. Xuyªn t©m liªn (c©y c«ng céng, khæ ®¬m th¶o):

BPD: toµn c©y phÇn trªn mÆt ®Êt.

TVQK: vÞ ®¾ng, tÝnh l¹nh, vµo kinh phÕ, vÞ, ®¹i tr­êng, tiÓu tr­êng.

CD: ch÷a lþ cÊp, chµm, viªm bµng quang

Viªm häng, viªm phæi, viªm amydan.

LD: 10-20g/ ngµy d¹ng s¾c uèng, viªn 2-4g uèng 2-3 lÇn trong ngµy.

Kþ: ng­êi cã chøng tú vÞ h­ hµn.

6. Nóc n¸c (hoµng b¸ nam, méc hå diÖp)

BPD: vá th©n

TVQK: vÞ ®¾ng, tÝnh m¸t

CD: ch÷a lþ, dÞ øng, hoµng ®¶n, lë s¬n.

LD: 5-10g d¹ng s¾c, dïng ngoµi kh«ng kÓ liÒu l­îng.

7. Hoµng liªn

BPD: th©n rÔ cña c¸c c©y hßang liªn (hoµng liªn ch©n gf, hoµng liªn gai).

TVQK: ®¾ng, tÝnh l¹nh vµo kinh t©m, can, ®ëm, vÞ , ®¹i tr­êng.

CD: ch÷a t¶, lþ, trÜ, sèt cao vËt v·, nãi mª s¶ng, t©m phiÒn, ung nhät.

TrÞ ®au m¾t, miÖng lë, thæ huyÕt.

LD: 2-12g d¹ng s¾c.

Kþ: chøng ©m h­, Øa ch¶y, s¶n phô sau ®Î huyÕt h­ phiÒn nhiÖt.

8. Vµng ®¾ng (hoµng ®¾ng, d©y ®»ng giang)

BPD: rÔ th©n

TV: tÝnh hµn, vÞ ®¾ng

CD: Ch÷a lþ, sèt, sèt rÐt, hoµng ®¶n do gan mËt, ®au m¾t.

LD: 4-6g cã thÓ tíi 12g

Kþ: chøng h­ hµn kh«ng dïng.

IV - Thuèc thanh nhiÖt l­¬ng huyÕt:

Gåm nh÷ng vÞ thuèc dïng ®Ó ch÷a c¸c chøng do nhiÖt tµ ph¹m vµo huyÕt, dinh gay ra chøng nh­: bÖnh nhiÖt th­¬ng ©m.

1. Sinh ®Þa (®Þa hoµng):

BPD: rÔ cñ ph¬i hay sÊy kh«

TVQK: ngät, h¬i ®¾ng, tÝnh l¹nh vµo kinh can, th©n, tiÓu tr­êng

CD: ch÷a chøng ©m h­ ph¸t nãng vÒ chiÒu.

Thæ huyÕt, b¨ng huyÕt, ch¶y m¸u cam, kinh nguyÖt kh«ng ®Òu.

Bæ huyÕt an thai, t©m thÇn kh«ng yªn, t©n dich kh«.

LD: 8-16g d¹ng s¾c.

Kþ: ng­êi cã chøng h­ hµn.

2. HuyÒn s©m (h¾c s©m, nguyªn s©m).

BPD: rÔ ph¬i hay sÊy kh«

TVQK: h¬i ®¾ng, h¬i mÆn, tÝnh m¸t vµo kinh phÕ thËn.

CD: ch÷a chøng sèt cao, phiÒn kh¸t. MÊt t©n dÞch, l­ìi kh«, miÖng kh«, häng kh«.

Ph¸t ban mÈn ngøa, häng s­ng ®au, lao h¹ch.

LD: 8-12g s¾c.

Kþ: rèi lo¹n tiªu ho¸ do tú h­.

V - Thuèc thanh nhiÖt gi¶i thö:

          Gåm c¸c vÞ thuèc ch÷a c¸c chøng bÖnh do thö (n¾ng g©y ra), hoÆc c¸c chøng bÖnh do c¶m n¾ng, say n¾ng vÒ mïa hÌ, sèt vÒ mïa hÌ, lþ, Øa ch¶y, bÝ tiÓu tiÖn.

1. H­¬ng nhu tÝa

BPD: cµnh l¸ hoa cña c©y h­¬ng nhu tÝa.

TVQK: vÞ cay, h¬i Êm, mïi th¬m vµo kinh phÕ vÞ.

CD: ch÷a chøng sèt cao, sî l¹nh kh«ng cã må h«i, nhøc ®Çu, c¶m n¾ng.

Øa ch¶y, h«i miÖng, n«n möa, phï thòng.

LD: 6-20g s¾c

Kþ: chøng ra nhiÒu må h«i.

2. Ho¾c h­¬ng

BPD: cµnh vµ l¸

TVQK: vÞ h¬i cay, mïi th¬m tÝnh Êm vµo kinh tú, vÞ.

CD: Øa ch¶y do c¶m thÊp, c¶m n¾ng, î khan, ¨n chËm tiªu, h«i miÖng, n«n möa.

LD: 6-12g kh« s¾c.

3. §Ëu v¸n tr¾ng (b¹ch biÓn ®Ëu)

BPD: h¹t giµ

TVQK: vÞ ngät, tÝnh h¬i Êm vµo kinh tú vÞ.

CD: ch÷a c¶m n¾ng, kh¸t n­íc vÒ mïa hÌ.

Øa ch¶y, kiÕt lþ, ®au bông n«n oÑ.

Ngé ®éc nh©n ng«n, r­îu.

LD: 8-16g.